نسخه چاپی
355 بازدید
زنگ خطر کم آبی در کوهدشت
احسان صلاحی: «انّ الله لا یُغیِّرُ ما بقوم حتّی یغیّرو ما بانفسهم» ((خداوند سرنوشت هیچ قومی و «ملّتی» را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنها خود تغییر دهند)) آب این ماده حیاتی و با اهمیت در دنیا نقش بسیار مهمی را درشکل گیری تمدن ها و استمرار آن ها داشته است مروری بر سوابق تمدن هایی که […]
احسان صلاحی:
«انّ الله لا یُغیِّرُ ما بقوم حتّی یغیّرو ما بانفسهم»
((خداوند سرنوشت هیچ قومی و «ملّتی» را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنها خود تغییر دهند))
آب این ماده حیاتی و با اهمیت در دنیا نقش بسیار مهمی را درشکل گیری تمدن ها و استمرار آن ها داشته است مروری بر سوابق تمدن هایی که در طول تاریخ شکل گرفته اند و شکوفا شده اند نشانگر این واقعیت است که وجود آب و امکان دسترسی به آن یکی از کلیدی ترین عوامل فراگیری و استمرار آنها بوده است. یکی از معضلات قرن بیست و یک که آینده زندگی بشر در این کره خاکی را به شدت مورد تهدید قرار می دهد معضل کمبود آب است. از۱۰۰% کل آب موجود در جهان ۲/۹۷% آب شور و غیر استفاده و تنها ۸/۲% آب ها، آب شیرین است. در مورد این مقدار آب شیرین نیز، ۲/۷۷% از آن به صورت یخ های قطبی، ۴/۲۲% به صورت سفره های آب زیرزمینی، ۳۵/% در دریاچه های آب شیرین، ۰۱/% نیز آب رودخانه و ۰۴/% نیز بخار موجود در جو می باشد. این آمار نشان می دهد که آب های شیرین قابل استحصال برای بشر هم بشدت پراکنده هستند و به طور یکنواخت بین تمامی انسان ها تقسیم نشده و متاسفانه سهم کشور ما از این منابع بسیار کم است که این به علت قرار گرفتن کشور ما در اقلیم خشک جهان است.
بیشترین میزان مصرف آب در دنیا در بخش کشاورزی است. در ایران نیز کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد با این تفاوت که سهم کشاورزی ایران در مقایسه با سایر کشورها از استانداردهای جهانی بسیار بالاتر است. براین اساس مصرف خانگی ۶ درصد، صنعت ۲ درصد و کشاورزی نیز۹۲ درصد منابع آب را به مصرف می‌رساند (هر چند که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی مصرف ۷۰ درصد آب را در کشاورزی تأیید می‌کنند و می‌گویند هدر رفت آب را نباید به پای کشاورزی گذاشت). بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس متوسط سالانه بارش در ایران ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است که به طور متوسط ۲۷۰ میلیارد متر مکعب به دلیل تبخیرشدن تلف می‌شود بنابراین از این منبع تجدیدپذیر آب، حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب باقی می‌ماند و از این میزان، ۹۲ میلیارد مترمکعب به آب‌های سطحی می‌پیوندد و ۳۸ میلیارد متر مکعب به آبخوان‌ها نفوذ می‌کند. از طرفی با اینکه متوسط سالانه آب شیرین قابل دسترس برای هر ایرانی در سال ۱۳۳۵، ۷ هزار متر مکعب بوده است در سال ۱۳۸۰ این رقم به ۱۸۰۰ مترمکعب کاهش یافته و اگر بر اساس پیش‌بینی‌ها جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰به ۱۰۰ میلیون نفر برسد سرانه آب قابل دسترس در این سال به ۱۳۰۰ متر مکعب می‌رسد. با توجه به کاهش بارش‌ها پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد رقم سرانه در سال ۱۴۱۰ به کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب برسد.
میزان متوسط بارندگی سالانه در جهان حدود ۸۰۰ میلیمتراست این در حالی است که متوسط بارندگی کشور ایران در طول سی سال اخیر تنها ۲۵۱ میلی متر بوده است. میزان بارندگی در استان لرستان درسال آبی ۹۵-۹۶، ۴۷۲ میلیمتر بوده که این میزان در شهرستان کوهدشت حدود ۳۴۲ میلیمتر است که این آمار تلخ و تکان دهنده اهمیت حفظ منابع آب موجود را تا حدود زیادی نشان می دهد. برخی از عوامل انسانی در این تنش دخیل می باشند که در ذیل اشاره می گردد:
- توسعه کاشت گیاهان آبدوست:
در شهرستان کوهدشت ۲۳۰ هزار نفر زندگی می کنند که شغل عمده ی آنها کشاورزی است، یا به بیان دیگر، محور تولید وکار این شهرستان کشاورزی است. با توجه به این که، رژیم بارندگی این شهرستان ها عمدتاً زمستانه – بهاره است، لذا در فصل کشت، بدلیل عدم آب باران و جریان های سطحی جاری اجباراً از آب زیرزمینی برای کشت محصولات آبدوست بخصوص چغندر قند استفاده می کنند. در این شهرستان تا قبل از دهه ۱۳۳۰، از آب چشمه ها برای آبیاری زمین های کشاورزی استفاده می شده است، ولی بعدها که حفر چاه های عمیق در دشت های شهرستان ها متداول شد، آب های زیر زمینی دشت ها توسط آن ها استخراج گردیده و به مصارف کشاورزی می رسد. با اضافه شدن این منبع آب جدید(چاه)، کشاورزی رونق بسیار یافت و به تبع آن استخراج آب های زیرزمینی نیز، هر چه بیشتر توسعه یافته است. اما علائم بحران آب، از اوایل سال ۱۳۸۳ در بعضی از دشت های شهرستان کوهدشت، از طریق افت مستمر سطح آب زیر زمینی مشاهده گردید. یک مدیریت کارآمد، حکم می کرد که پس از مشاهده بحران، اقداماتی اساسی در جهت مهار افت سطح آب زیرزمینی، در کوتاه مدت توسط دولت وقت صورت گیرد و در بلند مدت، تمهیداتی پیرامون تقویت پتانسیل آبی و تعادل بخشی این دشت ها، از طریق کاهش آبدهی چاه ها، جلوگیری از اضافه برداشت و یا تغذیه مصنوعی منابع آب های زیر زمینی و غیره به عمل آید، ولی چون این قبیل اقدامات، به طور جدی صورت نگرفته است، در نتیجه اکنون تمام دشت های شهرستان کوهدشت و رومشکان سرنوشت یکسانی پیدا کردند.در چند سال اخیر به دلیل خشک سالی های پی در پی و عدم تغییر الگوی کشت، باعث شد که کشاورزان بدلیل استفاده روش های سنتی کشت و کشت گیاهان آبدوست نقش بسزایی را در کاهش سطح آب های زیر زمینی داشته باشند بطوریکه اکنون کاهش ۲۹ متری در سفره های آب های زیر زمینی یکی از طبعات این رخداد است.
مقایسه مصرف آب کشاورزی در آبیاری انواع محصولات
| مصرف جهانی (مترمکعب در هکتار) | مصرف در ایران (مترمکعب در هکتار) | |
| گندم | ۴۵۰۰ | ۶۴۰۰ |
| صیفی جات | ۱۰۵۰۰-۷۰۰۰ | ۱۷۹۰۰ |
| چغندرقند | ۷۵۰۰-۵۵۰۰ | ۱۴۰۰۰-۱۰۰۰۰ |
| ذرت | ۸۰۰۰-۵۰۰۰ | ۱۴۰۰۰-۱۰۰۰۰ |
در زمین اطراف شهرستان معمولا برای کشت گندم، چغندرقند و ذرت به صورت آبی استفاده می گردد که از چاه های مجاز و یا غیر مجازی که وجود دارد برای آبیاری این زمین ها بهره برده می شود. این چاه ها تاثیرات منفی را روی منابع زیرزمینی شهرستان گذاشته و باعث افت ۲۹ متری این ذخایر گردیده اند. میزان آب مجازی برای تولید یک کیلوگرم گندم حدود۱۵۰۰ لیتر، یک کیلو چغندرقند حدود ۱۴۰۰ لیتر و تولید یک کیلو ذرت حدود ۹۰۰ لیتر می باشد که با توجه کمبود آب حتی برای تامین آب شرب مردم بخش مرکزی و شهرستان کوهدشت و بحران آینده تامین شرب سرانه هر فرد(۱۵۰-۲۰۰لیتر برای هر فرد) یکی از مشکلات اصلی این شهرستان و در حومه آن محسوب می شود. این امر توجه جدی از مسئولان شهرستان جهت کاهش طبعات آن را می طلبد. بعنوان مثال تغییر سیاست کشت پاییزه چغندر قند بجای کشت بهاره می تواند در شهرستان کوهدشت مفید بوده و از تلفات حجم گسترده ای از آب جلوگیری نماید چراکه برای آبیاری چغندر پاییزه حدود پنج هزار متر مکعب آب به ازای هر هکتار زمین زیر کشت مصرف می‌شود، در حالی که آب مورد نیاز کشت بهاره برای هر هکتار، بین ۱۰ تا ۱۴ هزار متر مکعب است.
یکی دیگر از چالش های پیش روی دشت های کوهدشت کشت صیفی جات بخصوص هندوانه در مناطق کوهدشت شمالی مانند وره زد و کوره دشت است. تولید هر کیلو هندوانه نیازمند حدود ۲۰۰ لیتر آب جهت تولید محصول می باشد که توسط پمپاژ از رودخانه سیمره که در اطراف این زمین ها قرار دارد، تامین می شود درصورتی که روستا هایی مانند بن دوزخ و پیربر که حدود ۸ کیلومتری این زمین ها قرار دارند دچار کمبود آب شدید هستند و از تانکر های حمل آب برای تامین آب شرب آن ها استفاده می شود و یکی از خواسته های مردم این مناطق رفع کمبود آب است که می توان با همکاری بخش خصوصی و تغییر الگوی کشت در جهت رفع این مشکل بجای کشت هندوانه استفاده کرد. همچنین زارعین این مناطق بدون آگاهی از ماندگاری سموم در خاک، فاصله سم پاشی تا برداشت محصول، تجزیه آن(دوره کارنس) و استفاده از حجم بالا یا دز زیادی از سم اقدام به دوره های سم پاشی فراوان و مکرر در مزارع صیفی ( گاهی تا ۱۵دوره) می کنند و برای حصول اطمینان از مؤثر بودن سمپاشی و گریز از هزینه اضافی دز مصرفی سم را گاه تا چندین برابر حد مجاز مصرف بالا می برند و بین زمان آخرین نوبت سمپاشی و برداشت محصول فاصله زمانی مجاز را رعایت نمی کنند و علاوه بر مصرف آب زیاد باعث آلودگی خاک و آب های روان که از آن استفاده می کنند، می شوند و با ورود سموم وکود ها به آب رودخانه در آینده نزدیک طبعات زیست محیطی آن نمایان خواهد شد.
- کارواش ها:
اگر بخواهیم برگی از پرونده بحران آب را با توجه به کمبود آب کوهدشت که این روزها بیشتر از هر زمانی می‌رود تا به یک «تنش بزرگ آبی» تبدیل شود بررسی کنیم، یکی از سرنخ‌های این گره، به کارواش‌ها می‌رسد. انگشت اتهام فعالان زیست‌محیطی و کارشناسان حوزه آب در کشور، همیشه این صنف را به علت استفاده از آب شرب برای شستشوی خودروها نشانه رفته است. با توجه به آمار ها در صورتی که در یک کارواش از تمامی وسایل به روز هم استفاده شود(که درشهرستان کوهدشت چنین کارواشی وجود ندارد) برای شستن هر ماشینی حدود ۱۲۰ لیتر آب مصرف می شود. اگر در روز به طور متوسط ۳۰ ماشین هم شستشو گردد میزان ۳۶۰۰ لیتر برای یک کارواش مصرف آن در یک روز برآورد می گردد که در ماه آمار تکان دهنده ای خواهد بود. همچنین کارواش‌ها را شاید بتوان یکی از آلاینده ترین فعالیت‌های انسانی برشمرد که موجب آلودگی منابع آب می شود. این واحدها به علت استفاده از مواد شوینده باعث تغییر شیمیایی کیفیت آب می‌شوند ضمن اینکه آزمایش‌ها نشان می‌دهد در پساب این واحدها، فسفات اغلب بالاتر از حد استانداردهای محیط زیست است. منشا دیگر آلودگی فاضلاب کارواش‌ها ، شست‌وشوی موتور خودرو‌هاست که طی آن روغن و گریس همراه با آب شست‌وشو به منابع آبی راه می‌یابد و موجب آلودگی جدی آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود. به طور کلی آلاینده های موجود در پساب کارواش ها را می توان چربی و روغن ، دترجنت ها، فسفات ها ومواد شیمیایی مانند جوهر نمک و آمونیوم بای فلورایدABF و همچنین حلال های مضر برای موجودات زنده برشمرد. هیدروکربورها، روغن‌ها، دوده، ذرات ،برخی عناصر سنگینMTBE موجود در بنزین و بنزن، آلاینده‌های موجود در پساب کارواش‌ها را تشکیل می دهند که این مواد یقینا موجب آلودگی گسترده آب های سطحی و سفره‌های آب زیرزمینی در مناطق پذیرنده پساب می‌شود. در شهرستان کوهدشت همه این کارواش ها فاقد سیستم تصفیه بوده و پساب های آن ها بدون هیچ تصفیه ای وارد سیستم فاضلاب شهری می گردد که عواقب خطرناکی را در برخواهد داشت که کمتر به آن نیز توجه شده است. باتوجه به رشد قارچ گونه این صنف در شهرستان کوهدشت برخورد سریع و قاطع با افراد متخلف، بدون مجوز و فاقد استاندارد در جلوگیری از اتلاف امری لازم و ضروری می باشد.
- توجه جدی مردم جهت اصلاح الگو مصرف:
یکی از مهم ترین شاخص های اجتماعی یک جامعه موفق، پذیرفتن اصلاحات جهت جلوگیری از طبعات عواملی است که زندگی انسان را دچاره مخاطره می کنند. از طرفی نقش خانواده ها در این مقوله خیلی پر رنگ تر خواهد بود چونکه شالوده یک اجتماع موفق را خانواده های آن می سازند. بحران آب و حل این بحران فقط بر عهده نهاد های دولتی و ارگان های وابسته نمی باشد و تک تک افراد جامعه باید برای حل آن همکاری کنند. همکاری خانواده ها شهرستان می تواند در مقوله های زیر خلاصه گردد:
- استفاده حداکثری از حجم ماشین لباسشویی
- استفاده از ماشین ظرفشویی با راندمان بالا
- عدم تخلیه زباله ی خشک به فاضلابروها
- کاهش زمان استحمام
- بازرسی دوره ای کولرهای آبی
- پرهیزاز آب پاشی خیابان ها و پیاده روها و شستشوی ماشین باشیلنگ
- عدم اتمام پروژه های زیرساختی در بخش کشاورزی
از جمله آن ها می توان به سد معشوره اشاره کرد که علاوه بر سیراب کردن زمین های حاصلخیز دشت کوهدشت می تواند به گفته مدیر ان ارشد استان ۹هزار فرصت شغلی جدید ایجاد کند.
درود بر مهندس دانا و باهوش. همیشه نکات ریز رو بیان میکنی.
[پاسخ]