نسخه چاپی
1,299 بازدید
توضیح علی ایتیوند در مورد خط الرسم زبان لکی
با توجه به اشکالاتی که دوستان و پژوهشگران گرامی لک زبان به رسم الخط ارائه شده توسط اینجانب گرفتند، بنده اصلاحاتی بر روی رسم الخط ارائه شده انجام دادم که در زیر به موارد اصلاح شده اشاره می شود، رسم الخط جدید بسیار بسیار ساده و کاربردی بوده، به گونه ای که کسی که سواد […]
با توجه به اشکالاتی که دوستان و پژوهشگران گرامی لک زبان به رسم الخط ارائه شده توسط اینجانب گرفتند، بنده اصلاحاتی بر روی رسم الخط ارائه شده انجام دادم که در زیر به موارد اصلاح شده اشاره می شود، رسم الخط جدید بسیار بسیار ساده و کاربردی بوده، به گونه ای که کسی که سواد خواندن نوشتنی هم داشته باشد، توان خواندن آن را دارد
رسم الخط جدید لکی به صورت زیر معرفی می شود:
در خط لکی:
– به حروفی که مصوت فتحه را می پذیرند در اول و آخر واژه حرف «أ» و در میان واژه حرکت«-َ» اضافه می کنیم.
– به حروفی که مصوت کسره را می پذیرند در اول و آخر واژه حرف «إ» و در میان واژه حرکت«-ِ» اضافه می کنیم.
– به حروفی که مصوت ضمه را می پذیرند حرف «ۉ» اضافه می کنیم.
– به حروفی که مصوت «ئُو» را می پذیرند حرف «ۈ» اضافه می کنیم.
– به حروفی که مصوت «ای مثل دیر» را می پذیرند حرف «ی» اضافه می کنیم.
– به حروفی که مصوت «آ» را می پذیرند در اول واژه حرف «آ» و در میان و آخر واژه حرف«الف» اضافه می کنیم.
در لکی مصوت هایی وجود دارد که در فارسی وجود ندارد که عبارتند از:
– مصوت «ؤ»: این حرف صدایی شبیه «ö» در لاتین است و حروفی که این مصوت را می پذیرند به آن «ؤ» اضافه می کنیم.
– مصوت «ۆ»: این حرف صدایی شبیه «œ» در لاتین است و حروفی که این مصوت را می پذیرند به آن «ۆ» اضافه می کنیم.
– مصوت «ئ»: این حرف صدایی شبیه «é» در لاتین است و یا صدای «اِ کشیده» را دارد و حروفی که این مصوت را می پذیرند به آن «ئ» اضافه می کنیم.
– مصوت «ێ»: این حرف صدایی شبیه «ی» مجهول است و حروفی که این مصوت را می پذیرند به آن «ێ» اضافه می کنیم.
– مصوت «ۏ»: این حرف صدای(اُ) کشیده را دارد
– مصوت «ۊ»: این حرف صدای مانند: مصوت(ü) در لاتین دارد.
– مصوت «ݖ»: این حرف را میتوان فتحه کشیده خواند. این حرف در زبان اوستایی موجود است.
در لکی حروفی وجود دارد که در فارسی وجود عینی ندارد به عبارتی در الفبای فارسی نیست که عبارتند از:
– حرف «ڵ» که مانند: «ل» تشدید دار اما از ان سبک تر.
– حرف «ڕ» که مانند: «ر» تشدید دار اما از ان سبک تر.
– حرف «ݩ» که با حرکت پذیری حرف ماقبل خود صدایی مابین حرف «ن» و «گ» تولید می کند که به آن نون خیشومی یا تو دماغی می گویند.
– حرف «ڈ» که حرفی مابین(ت) و(د) دارد.
– حرف«ڠ»: که حرفی مابین(خ) و(غ) دارد.
حرف «ع» به مانند: «ء» در زبان فارسی و عربی عمل می کند و حرکت می پذیرد. با این تفاوت که در پایان کلمه نمی آید.
حرف «ݩ» نیز نمی تواند در اول کلمه قرار بگیرد و با حرکت(صدا پذیری) حرف قبل از خود معلوم می شود.
حرف «ۆ» همان(واو) است اما به شکل عربی آن، و باید که قبل و یا بعد آن حرف صدادار قرار بگیرد.
حرف «و» همان(واو) است به شکل فارسی آن.
مصوت‌های مرکب در خط لکی به همان صورتی که در توضیحات جداول بالا ذکر شده است، آورده می‌شوند.
مثالی به رسم‌الخط لکی
به نوشته‌ی زیر که ترجمه‌ی خطبه‌ی ۲۸ نهج البلاغه به زبان لکی است، توجه نمایید:
خۆطبه ۲۸:
ؤ أژ خۆطبَل أ حَضرَتأ
«وَلی بَعد، یَسأ گإ دۆنیا تۈریاسا[۱] ؤ دَݩ أر چیِن هێز داسا، ؤ آخِرَت تَتیَسأ ؤ کَژ عئ ڕۆخ آیشتیَسا[۲]. بِزۉنِن گإ عیمرۈ سَخت أر ۆِژ گِرتِن ؤ سؤ عئ نۈا کَتِنأ. آؤأ گإ بِردیا تَتی أر بِهِشت ؤ آؤأ گإ بازیا کَت أر دۈزَخ. آیا نیأ کَسێ گإ أژ گۆنا بایا وِرئ یأ مَرگ بِڕَستێ؟ آیا نیأ کَسێ گإ کارێ بِکئ، وِرئ یأ گإ ڕۈژ نِهات باتێ؟ یأ بِزۉنِن گإ هۆمأ هاینۉنأ زَمۉنێکئر گإ إفکأ[۳] تؤنِستیانأ، ؤ بَݖد أژ یأ نَتؤنِستیانأ. آؤأ گإ أجَڵ نَڕَسیا ساز ؤ بَرگ ۆِژ بَستیا، سۈد بۊنتێ ؤ أژ مِردِن ژَکێ ناۊنێ ؤ آؤأ گإ تا وَخت مِردِن سِݩسَن[۴] کِردیا بَݖرأ کارێ زیۉناؤ مِردِنێ أڕۉن ضِرَر. کار وأ دِڵ بِکَن گإ بِگِرێ أژ زَڵێ گیۉنأ مِهئینۉن. مإ چۊ بِهِشتِم جاێ نئیأ، گإ طاڵؤێێ هۉنأ بێ کۈم نۊشتۊ ؤ چۊ دۈزَخیژِم نئیأ، گإ تِرسیا عئ ژِنێ هۉنأ هۆَسۊ[۵]. یأ بِزۉنِن، آؤأ گإ حَق سۈد نارتێ، باطِڵ زیۉنأ مارِتێ ؤ آؤأ گإ نَتۆرکیا، گۆمڕای نِهات آۆِردیا. هۆمَن وِتیۉنأ گإ بار بؤنِن ؤ تۈشأ آگِرِن[۶]. مِن أڕا هۆمأ أژ دۆ چی زَڵێمَأ: أر دۆم ناؤس[۷] چیِن، ؤ آرزۈ دۆڕ أر سَر داشتِن. عیسأ تا هاینۉنئ عێ جِهۉنأ، عئ ژِن هۉنأ تۈشأ هێز دَن گإ سؤ بِتؤنینۉن ۆِژتۉن أر وئ بیلینۉن.»
ترجمه:
خطبهاى از آن حضرت(ع)
«اما بعد.دنیا روى در رفتن دارد و بانگ وداع برداشته و آخرت روى درآمدن دارد و بناگاه،رخ مىنماید.بدانید،که امروز،روز به تن و توش آوردن اسبان است و فرداروز مسابقه.هر که پیش افتد،بهشت جایزه اوست و هر که واپس ماند،آتش جایگاهاو.آیا کسى نیست،که پیش از آنکه مرگش در رسد،از خطاى خود توبه کند؟آیاکسى نیست،که پیش از بدحالى و شوربختى،براى خویش کارى کند؟بدانید کهشما در این روزهاى عمر غرق امیدها و آرزوهایید و،حال آنکه، مرگ پشتسر شماکمین کرده است.هر کس در این روزها،پیش از رسیدن مرگش براى خود کارى کند،کارش بدو سود رساند و مرگش زیان نرساند و هر که،در این روزها،قصور ورزد وبراى خود کارى نکند،کارش سود ندهد و مرگش زیان رساند. به هنگام امن و آسایش چنان به کار خدا پردازید که در روزگاران بیم و وحشتمىپردازید. بدانید که من مانند بهشت چیزى را ندیدهام که جوینده آن به غفلتخفتهباشد و مانند دوزخ چیزى را ندیدهام که گریزنده از آن،به جاى گریختن و رهانیدنخویش به خواب راحت فرو رفته باشد.بدانید،هرکس که از حق سود نجوید،باطلبه او زیان رساند و کسى که به هدایت، استقامت نپذیرد،ضلالتبه هلاکتش کشاند. بدانید،که باید بار سفر بندید و شما را گفتهاند که رهتوشهتان چیست و در کجاست. بر شما از دو چیز مىترسم،که مبادا به دام آنها افتید.یکى در پى خواهش دل رفتن و دیگر آرزوى دراز باطل در سر پختن.در این جهان،از همین جهان توشه برگیرید،تافردا در آن سراى خویشتن از عقوبتبرهانید.»
[۱] – تۈریاسا: پشت کرده
[۲] – کَژ عئ ڕۆخ آیشتیَسا: پرده از رخ فروانداخته
[۳] – إفکأ: فرصت
[۴] – سِݩسَن: سستی به خرج دادن، انجام کار را به عقب انداختن
[۵] – هۆَسۊ: خوابیده باشد
[۶] – تۈشأ آگِرِن: توشه بربندید
[۷] – ناؤس: هوای نفس
