نسخه چاپی
486 بازدید
کوهدشت و چالش آب
احسان صلاحی: كمبود آب در ايران يكي از عوامل محدود كننده اصلي توسعه فعاليت هاي اقتصادي در دهه هاي آينده به شمار مي رود. در نگرش جديد جهاني، آب كالايي اقتصادي- اجتماعي و به عنوان نياز اوليه انسان محسوب مي شود، با روندي كه تقاضاي آب دردنيا مي پيمايد ديري نمي پايد كه تامين […]
احسان صلاحی:
كمبود آب در ايران يكي از عوامل محدود كننده اصلي توسعه فعاليت هاي اقتصادي در دهه هاي آينده به شمار مي رود. در نگرش جديد جهاني، آب كالايي اقتصادي- اجتماعي و به عنوان نياز اوليه انسان محسوب مي شود، با روندي كه تقاضاي آب دردنيا مي پيمايد ديري نمي پايد كه تامين آب شيرين قابل شرب به يك معضل بين المللي بدل شده و در آينده اي نزديك مبناي اختلافات و جنگ بين اقوام و ملل مختلف قرار گيرد مگر اينكه مديريت صحيح بر نحوه استحصال و مصرف آن اعمال گردد.
بانك جهاني در گزارش جدید خود از كاهش سرانه آب قابل استحصال و از دست دادن كيفيت آن، استفاده ناكارآمد راندمان پايش مصرف در بخشهاي كشاورزي، صنعتي و كشاورزي؛ شور شدن اراضي، وضعيت نامطلوب تعميرات و نگهداري، محدوديت جبران هزينه ها و نبود هماهنگي بين سازمان هاي ذيربط را بعنوان چالش هاي پيش روی آب در كشور ایران نام برده است.
ايران كشوري مستعد به خشكي و خشكسالي است و ميزان خسارت وارده در اثر اين خطر طبيعي رو به افزايش است. بهره‌برداري بي رويه از منابع آب در بخش کشاورزی، صنعت، بهداشت و خانگی منجر به كاهش سرانه آب موجود گرديده است. در 50 سال قبل كه جمعيت كشور 19 ميليون نفر بود ميزان سرانه آب حدود 7000 مترمكعب در سال بود، در حالي كه امروز با بیش از75 ميليون نفر سكنه ميزان سرانه آب به كمتر از 1900 مترمكعب در سال رسيده است. در آخرین گزارش سازمان فائو با توجه به ميزان رشد جمعيت کشور ایران سرانه آب تا سال 2025 به حدود 1300 مترمكعب در سال پیش بینی شده است.
شهرستان کوهدشت به واسطه پتانسیل های ارزشمند در زمینه ژئوتوریست، قشر تحصیل کرده نخبه، تولیدات دامی عشایر و روستائیان، دشت های غنی مستعد کشاورزی و منابع طبیعی ارزشمند یکی از شهرستان های مهم استان لرستان محسوب می گردد. در چند سال گذشته این شهرستان بدلایل خشکسالی، سوء مدیریت منابع آب های زیر زمینی و عدم اجرای زیر ساخت های مصوب دولت گذشته و حال دچار مشکلات مهمی در زمینه کشاورزی و تامین آب شرب شهرستان گشته که به برخی از آن ها اشاره می گردد:
- خطر کمبود آب دربخش کشاورزی شهرستان کوهدشت:
كمبود آب و خشكسالي از بزرگترين چالش هايي مي‌باشند كه توسعه كشاورزي كشور در حال و آينده با آن مواجه خواهد بود. برآورد نيازهاي غذايي نشان مي‌دهند كه اگر اقداماتي در جهت الگوهاي مناسب كشت، افزايش راندمان آبياري، كاهش ضايعات پس از برداشت محصول، مديريت مناسب اراضي و علاوه بر تمام اين موارد، اگر استراتژي مناسب براي مديريت آب و آمادگي كاهش اثرات خشكسالي در بخش كشاورزي اتخاذ نشود، پتانسيل‌هاي آب و زمين كشور نيازهاي غذايي كشور را تامين نمي‌كند.
شهرستان کوهدشت در چند سال اخیر از پدیده خشکسالی و کاهش سطح منابع آب های زیر زمینی دچار خسارت های زیادی شده است. متوسط ميزان بارش سالانه این شهرستان در سال های زراعی پیشین 250 ميليمتر است كه حدود يك سوم متوسط ميزان بارش جهاني مي‌باشد. شهرستان کوهدشت یکی از نقاط شهری غرب استان لرستان با وسعت حدود 3137 کیلومتر مربع می باشد که 12 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. کل مساحت اراضی کشاورزی شهرستان، ۱۹۱۵۷۲ هکتار، معادل ۲۵ درصد اراضی زراعی استان لرستان می باشد که از این مقدار، ۱۹۲۹۷ هکتار تحت کشت آبی و ۱۷۲۲۷۵ هکتار دیگر بصورت دیم کشت می شود. همچنین شهرستان کوهدشت با ۲۳۹۴ هکتار سطح باغات مثمر تولید سالانه 13 درصد محصولات باغات استان را به خود اختصاص داده است.
کمبود آب در بخش کشاورزی شهرستان باعث مشکلات عدیده ای در این شهرستان شده که در صورت عدم ارائه راهکار مناسب جهت حل این مشکلات آینده تاریکی در انتظار انبار غله استان لرستان خواهد بود. در شهرستان کوهدشت اکثر زمین های زارعی که به صورت دیم کشت می گردند دچار پدیده خرده مالکی بوده و الگوی کشت مناسب باتوجه به تغییرات آب و هوایی در آن ها رعایت نمی گردد، از طرف دیگر در زمین هایی که به صورت کشت آبی مورد زرع قرار می گیرند علیرغم توصیه های مکرر کارشناسان در خصوص کاهش سطح آب های زیر زمینی و فرونشست دشت های شهرستان همچنان توسط عده ای خاص به وسیله ی چاه های مجاز و غیر مجاز مورد کشت قرار می گیرند که تبعات این معضل را تمام مردم شهرستان در چند سال اخیر بخوبی درک نموده اند. عشایر شهرستان نیز به واسطه ضعف تولیدات کشاورزی در زمینه تغذیه دام ها، آتش سوزی های اخیر و فرسایش خاک در مراتع و جنگل های شهرستان، تخریب مراتع وتغییر کاربری آن ها به زمین های کشاورزی و خشکسالی های اخیر میزان تولیدات دامی آنها کاهش یافته و یا اکثرأ دام های خود را فروخته و به مشاغل دیگر روی آورده اند و یا اینکه برای کسب درآمد به پایتخت و شهرستان های مجاور مهاجرت می نمایند.
- ضعف اجرا در عملکرد طرح های زیرساختی و بنیادی:
عدم برنامه مدون و علمی بین سال های 84-92 ضربه مهلکی را به این منطقه از استان لرستان وارد کرد، چون در این دوره بودکه کاهش سطح منابع آب های زیر زمینی و کاهش نزولات جوی آغاز شد و بدون اینکه برای آن راهکاری پیش بینی گردد، روند استحصال و مصرف غیر اصولی آب در دشت های شهرستان ادامه یافت. حتی در مواردی با معرفی کسانی که از منابع آب های زیر زمینی برای کشت گیاهان آبدوست بهره می بردند بعنوان کشاورز نمونه کشوری و یا استانی، به تشویق حراج منابع آبی این شهرستان دامن زدند.
دولت وقت نیز در ادامه روند اشتباهات تصمیم گیری و در انتهای دوره 8 ساله خود با پدید آمدن اوضاع بحرانی در وضعیت منابع آبی استان و شهرستان کوهدشت برای کاهش تبعات این وضع، بحث سد معشوره و یا سد واقع در تنگ گاوشمار را با گفتمان طرح کارشناسی آن مطرح نمود. سد بتنی دو قوسی تنگ معشوره بر روی رودخانه کشکان در استان لرستان واقع شده و موقعیت ساختگاه این سد در حدود یک کیلومتر پایین تر از محل تلاقی دو شاخه تشکیل دهنده کشکان یعنی کاکارضا و چم زکریا است.
در زمان احداث این سد اهداف ساخت آن را تامین آب کشاورزی برای 36 هزار هکتار از زمین های دشت های تشنه کوهدشت، کنترل سیلاب های زمستانه رودخانه و در نهایت استفاده از آب پشت سد برای تولید انرژی برقی بیان شد. این تصمیم در دل کشاورزان و مردم شهرستان که تامین کننده بخش اعظمی از غلات استان می باشند، بارقه ای از امید ایجاد کرد و حتی گفته می شد این سد و آب تامین شده توسط آن باعث ایجاد 12 هزار شغل در شهرستانی می گردد که نرخ بیکاری بالای 80 درصد را دارد.
متاسفانه علیرغم مصوبات و تاکیدات نماینده عالی دولت در استان و نماینده شهرستان سد معشوره همچنان راکد و تغییرات اساسی نیز در طرح جدید در زمینه ی کاهش حجم آبگیری و کارکرد این سد(برخلاف طرح توجیهی اولیه ) برای شروع به کار مجدد صورت گرفته و اندک امید کشاورزان رنج دیده این شهرستان نیز از بین رفته و در واقع کشاورزی شهرستان کوهدشت که زمانی شهره ی غرب کشور در زمینه تولید انواع محصولات بوده است، سال های احتضار خود برای پیوستن به تاریخ را طی می کند.
- عدم اجراي وسیع پروژه هاي آبخيز داري:
آبخيزداري باعث مدیریت صحيح منابع حوزه‌های آبخیز اعم از طبیعی، کشاورزی، اقتصادی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاک می‌گردد. به عبارت دیگر آبخیزداری طراحی و مدیریت حوزه های طبيعي به منظور حفاظت و استفاده صحیح و پایدار از منابع طبیعی با توجه ویژه به منابع آب و خاک است. درشهرستان كوهدشت در حوزه ماديان رود دو شاخه غربي و شرقي وجود دارد كه با توجه به اجراي پروژه هاي آبخيز داري در سرشاخه شرقي عليرغم نبود كانال هاي بهينه جهت هدايت رواناب ها، بارندگي های چندسال اخیر به خوبي كنترل و كمترين خسارت به روستاها، زمین های کشاورزی و محيط زيست وارد گرديد. اما در حوزه غربي ماديان رود وكوهدشت شمالي متاسفانه در سنوات گذشته كمترين ديد كارشناسي نسبت به اين امر وجود داشته و حتي در مناطقي مانند هوميان اين پروژه ها وجود ندارند و يكي از دلايل مهم و تاثير گذار در خسارات پديده سيل سال 94 مي باشد که باعث جریان گسترده و سریع روانآب ها به سمت کانال های ورودی شهر گشت، که در نهایت مرگ دردناک چند تن از همشهریانمان را در پی داشت .
- مشکلات تامین آب شرب شهرستان:
در بحث تامین آب شرب اگر به طور متوسط سرانه مصرف هر فرد در روز را 170 لیتر در نظر بگیریم با توجه به غیر فعال شدن تعداد زیادی از چاه های تامین آب شرب در نقاط شهری و روستایی، در آینده نزدیک دغدغه تامین آب شرب هم به یکی از مشکلات این شهرستان تبدیل می گردد هرچند هم اکنون نیز در بسیاری از نقاط روستایی و عشایری شهرستان از تانکر های حمل آب برای تامین آب شرب افراد و حتی آبیاری باغات استفاده می شود.
سخن آخر:
درصورت مداومت این وضع در این شهرستان در آینده نزدیک با وضعیت غیر قابل کنترلی مواجه خواهیم شد که تبعات آن خیلی بیشتر از بحث لابی گری در توقف اجرای طرح ها و زیر ساخت های شهرستان خواهد بود. این شهرستان دارای جمعیتی بالغ بر 220 هزار نفر، 5 نقطه شهری، 276 منطقه روستایی و بیش از 580 خانوار عشایری است که زندگی آنان در ارتباط مستقیم با کشاورزی و دامداری می باشد و آب یک عنصر مهم در این بین است که نبود و کاهش این فاکتور مهم باعث کوچ و تغییر سکونت این عزیزان خواهد شد و عواقب بسیار بدتر خواهد بود.
درود بر مهندس احسان صلاحی ، واقعاً عالی بود ، خسته نباشید
[پاسخ]